De sociale impact van de coronacrisis

De coronacrisis heeft verstrekkende gevolgen voor de kwetsbare groepen in Nederland. Er zijn al veel signalen uit verschillende gemeenten waar gezinnen onder druk staan en jongeren minder toekomstperspectief zien. Ook is er veerkracht en zijn er samenwerkingsverbanden en initiatieven ontstaan. Naar aanleiding van deze ontwikkelingen zijn door de Tijdelijke Werkgroep Sociale Impact van het Coronavirus verschillende inzichten en aandachtspunten vastgelegd. Deze zijn gericht op het verzachten van de effecten van de crisis op kwetsbare burgers en de versterking van de sociale stabiliteit en veerkracht in gemeenten. 

De werkgroep geeft aandacht aan drie inzichten die van belang zijn bij verdere besluitvorming met betrekking tot het herstel van de coronacrisis.

•    Ontferming over de kwetsbaren. Hoewel de groepen kwetsbare burgers divers zijn, zijn er wel verschillende overeenkomsten aan te wijzen. Het maatschappelijk kapitaal van kwetsbare groepen is vaak beperkt, waardoor het voor deze groepen moeilijk is om hun situatie te verbeteren. Het gaat hierbij voornamelijk om ouderen, laaggeletterden, mensen met een migratieachtergrond, arbeidsbeperking of GGZ-problematiek. Het is voor deze groepen van belang dat er ondersteuning is waarmee hun zelforganiserend vermogen wordt versterkt. Maatwerk en persoonsgerichte aanpakken kunnen hierbij helpen. 

De werkgroep doet de volgende aanbevelingen voor gemeenten om hulp te bieden:

•    Investeer in bestaande ondersteuningsstructuren die dicht bij de burger staan en die gericht zijn op maatwerk. 
•    Onderzoek hoe gemeenten, onderzoeksinstanties en het Rijk risicogezinnen sneller in beeld kunnen krijgen.
•    Hou de ontwikkeling van de hulpvraag in de gaten. Onderzoek of er sprake is van zelf oplossend vermogen en hoe dit behouden kan worden wanneer er een nieuwe fase in de coronacrisis aanbreekt. 

Het werkgroep benoemt in het verslag dat er een grote toename is wat betreft de financiële hulpvraag. Wat betreft financiële kwetsbaarheid worden drie groepen onderscheiden:

•    Mensen die voor de crisis al in armoede leefden/schulden hadden. Voor een deel van hen zal de ondersteuning zijn veranderd of zelfs helemaal zijn weggevallen. 
•    Mensen die vanwege de coronacrisis financiële problemen hebben gekregen. Hierbij gaat het vooral om zzp-ers, flexwerkers en jongeren. Wanneer de economie niet voldoende of niet snel genoeg herstelt ontstaat er een kans op blijvende werkeloosheid en dus een toenemende druk op de bijstand. 
•    Mensen die geen problemen hebben (of denken te hebben). Deze groep meldt zich nog niet bij schuldhulpverlening omdat zij de problemen nog niet zien. Juist bij deze groep kan uitstelgedrag voor grotere problemen zorgen. 

Om deze problemen te bestrijden is het nodig om maatwerkoplossingen te bieden, zoals de mogelijkheid om te kunnen werken met behoud van uitkering. Daarnaast kan vroegtijdige hulp verergering van financiële problemen voorkomen. Hierbij moet gedacht worden aan de start van een breed schuldenoffensief waarbij het Rijk en gemeenten samenwerken om zo te komen tot een brede pauzeknop waarbij corporaties, belastingdienst, energiemaatschappijen en zorgverzekeraars zich aansluiten. Ook het maken van collectieve afspraken met particuliere schuldeisers is een belangrijk punt. Zo hoeven deze schuldeisers niet met iedere gemeente apart in gesprek. 

De werkgroep richt zich verder op de kwetsbaarheid van wijken als geheel. In sommige wijken is de dichtheid van mensen met verschillende problemen al erg hoog. Door de gevolgen van de coronacrisis bestaat het gevaar dat kwetsbaarheden zich opstapelen. Om duurzaam het welzijn te versterken in deze wijken is het nodig om een meerjarige, integrale gebiedsgerichte aanpak op te zetten. Hierbij is samenwerking tussen verschillende partijen essentieel. 

Deze samenwerking is sowieso van belang voor de maatschappelijke veerkracht. Om samenwerking te bevorderen is het belangrijk om burgers en initiatieven vertrouwen en ruimte te geven. Hiervoor is het nodig om flexibiliteit te bieden binnen de wettelijke kaders, zodat lokaal maatwerk snel kan worden toegepast. Daarnaast wordt aangeraden om te investeren in lokale coalities die zijn ontstaan onder druk van de crisis.