MoneyWays: schuldpreventie voor en door jongeren

Praten over geld vinden veel jongeren ingewikkeld, zeker als ze te weinig geld hebben. MoneyWays is een lesprogramma voor en door jongeren om armoede en geldproblemen bespreekbaar te maken. Wat zijn de effecten en hoe komt het dat het programma werkt?

Jongeren krijgen op hun 18e ineens veel financiële verantwoordelijkheid. Ze moeten bijvoorbeeld beslissingen nemen over hun zorgverzekering, studiefinanciering en toeslagen. Als ze daar niet op voorbereid zijn, krijgen ze gemakkelijk schulden. In Nederland zijn meer dan 10.000 jongeren tussen de 18 en 24 jaar bekend bij de schuldhulpverlening.

Voor en door jongeren

Diversion heeft MoneyWays ontwikkeld, een lesprogramma voor jongeren door jongeren. De organisatie wil hiermee financiële problemen onder jongeren bespreekbaar maken, zodat jongeren financieel zelfredzamer worden.  

De lessen worden gegeven door ‘peer educators’. Dat zijn jongeren tussen de 18 en 27 jaar, die de leefwereld kennen van de jongeren aan wie ze lesgeven. Diversion selecteert, traint en begeleidt de peer educators. De meesten van hen zijn ervaringsdeskundig en hebben vaak zelf financiële problemen gehad. 

De doelen van MoneyWays

• Jongeren inzicht geven in hun financiële gedrag en de gevolgen daarvan. 
• De financiële kennis van jongeren vergroten en ze laten zien dat die kennis belangrijk is. 
• Jongeren stimuleren om te praten over de sociale en emotionele kanten van geld, zoals schaamte, schulden, groepsdruk en verleidingen.
• Jongeren stimuleren om bij financiële problemen hulp te zoeken én hulp te bieden. 

Het programma bestaat uit 3 lessen aan jongeren op middelbare scholen en het mbo.

Les 1 draait om kennismaken en studenten laten nadenken over geld. De peer educators bespreken onder andere hun eigen financiële situatie met de studenten.

In les 2 gaat het om dilemma’s en de gevolgen van keuzes. De peer educators vertellen onder andere over hun eigen valkuilen en over de sociale en emotionele kanten van geld.

In les 3 is er veel ruimte om vragen te stellen. Daarnaast legt de peer educator uit hoe schulden ontstaan, hoe je ze kunt voorkomen en hoeveel stress schulden veroorzaken.

In les 1 maken de peer educators kennis met de studenten. Ze creëren een veilige en open sfeer en stimuleren de studenten om na te denken over geld. Ook bespreken de peer educators hun budget met de studenten, om ze te laten nadenken over hun eigen budget en financiële keuzes. 

Ik schrok toen bleek hoe weinig geld die peer educator per maand heeft en dat alles zo duur is

– mbo-student

In les 2 bespreken de peer educators een aantal casussen met de groep. Daarin komen bepaalde dilemma’s voor. Zo stimuleren ze de studenten om kritisch na te denken over wat ze zelf in zo’n situatie zouden doen. Ook vertelt een van de peer educators zijn eigen verhaal en zijn financiële valkuilen. Zo besteden ze aandacht aan de sociale en emotionele kanten van geld.

Voor les 3 kunnen studenten zelf kiezen over welke thema’s ze meer willen weten. Denk aan studiefinanciering, verzekeringen, belastingen en bijbaantjes. De peer educators geven verder uitleg over hoe schulden ontstaan, hoe je ze kunt voorkomen en welke stress schulden veroorzaken.

Verbetert MoneyWays de financiële zelfredzaamheid van jongeren?

Nibud en het Verwey-Jonker Instituut onderzochten in 2018 en 2019 de effecten van het MoneyWays-lesprogramma bij mbo-studenten. Ze wilden weten: 

• of MoneyWays de financiële stress bij jongeren vermindert;
• of MoneyWays jongeren financieel zelfredzamer maakt;
• hoe het komt dat MoneyWays werkt.

143 mbo-studenten uit Leiden, Roosendaal en Utrecht vulden voor en na het programma een vragenlijst in. Daarnaast voerden de onderzoekers gesprekken met studenten, peer educators, docenten, gemeenten en andere betrokkenen uit de financiële hulpverlening.

De studenten zeggen dat ze veel leren van de lessen van MoneyWays. Vooral omdat ze 18 worden of net 18 zijn, vinden ze de financiële kennis belangrijk. Ze hebben het idee dat ze door de lessen financieel zelfredzamer zijn en minder onzeker. 

Jongeren hebben 5 vaardigheden nodig om financieel zelfredzaam te zijn. MoneyWays heeft een positief effect op:

• je geld verantwoord besteden. Na de lessen geven de studenten aan dat ze minder vaak met vrienden uit eten gaan als ze niet zoveel geld hebben. 
• voldoende kennis hebben om je inkomsten en uitgaven op de korte en lange termijn in evenwicht te houden. Na de lessen zoeken de studenten vaker hulp voor financiële vragen. Ook weten de studenten beter dat bepaalde verzekeringen niet nodig zijn.

De lessen hebben geen effect op andere vaardigheden die nodig zijn voor financiële zelfredzaamheid:

• overzicht hebben over je uitgaven en inkomsten
• je financiën plannen
• bewust financiële producten kiezen

Vermindert MoneyWays de financiële stress bij jongeren?

De studenten geven vóór de lessen van MoneyWays vaker aan dat ze geld tekortkomen. Dat betekent dat de lessen de financiële stress verminderen. Ook praten de jongeren na de lessen duidelijk vaker met vrienden over geld en over verleidelijke aanbiedingen. 

Als je makkelijker over geldzaken praat, is het ook makkelijker om over geldzorgen te praten. 

De peer educators denken dat dit ook helpt tegen financiële stress.

Op andere punten ervaren de studenten ongeveer dezelfde stress als vóór de lessen: 

• ze piekeren net zoveel over geld;
• ze zijn net zoveel bezig met wat ze op korte termijn moeten betalen;
• ze hebben net zo weinig het gevoel dat ze controle hebben over hun geldzaken.

Hoe komt het dat het programma werkt? 

Praten over geld vinden veel jongeren ingewikkeld, zeker als ze te weinig geld hebben. MoneyWays is een lesprogramma voor en door jongeren om armoede en geldproblemen bespreekbaar te maken. Wat zijn de effecten en hoe komt het dat het programma werkt?

De mbo-studenten, hun docenten, onderzoekers, gemeenten en andere organisaties voor financiële hulpverlening zeggen allemaal: de peer-to-peer aanpak zorgt ervoor dat het programma werkt. Dat komt doordat de peer educators:

• een goede klik hebben met de studenten, omdat het leeftijdgenoten zijn. De leerlingen nemen makkelijk iets van hen aan;
• open zijn over hun eigen financiële problemen, zodat ook de studenten opener zijn;
• goed zijn getraind en Diversion ze goed begeleidt. 

Verder zijn de betrokkenen positief over de handleiding die de peer educators tijdens de lessen gebruiken. Diversion past deze handleiding steeds aan, omdat de financiële situatie en leefwereld van jongeren snel verandert. Zo merken hulpverleners bijvoorbeeld dat de financiële problemen van jongeren vaak samenhangen met andere problemen. Denk aan werkloosheid, psychische problemen of huiselijk geweld.