Levensverhalen over werk

Dit onderzoek gaat over de ervaringen van mensen die de stap willen zetten van dagbesteding naar (beschut) werk, binnen het programma Stap voor Stap. Het unieke aan deze publicatie is dat het niet alleen cijfers en trajecten beschrijft, maar inzoomt op levensverhalen. Daardoor krijg je als beleidsmaker of professional beter zicht op wat werkt – en wat niet – in het ondersteunen van deze doelgroep. In beleid ligt de nadruk vaak op economische aspecten zoals inkomen of uitkering, maar ‘volwaardige participatie’ op de arbeidsmarkt vraagt meer: erkenning, gehoord worden en kunnen bijdragen aan de samenleving.

Erkenning en veiligheid wegen zwaar
Deelnemers hechten veel waarde aan sociaal-culturele voorwaarden zoals zich thuis voelen, erkenning en zichzelf kunnen zijn. Die vinden ze vaak in dagbesteding – en willen ze niet zomaar opgeven.

Geld speelt mee, maar is niet alles
Financiële zekerheid is belangrijk, maar vaak niet doorslaggevend. Onzekerheid over uitkering of toeslagen maakt betaald werk risicovol. Een salaris heeft vooral symbolische waarde: het helpt om als “normaal” gezien te worden.

Voldoening door iets bij te dragen
Deelnemers willen werk doen dat ertoe doet. Ze ervaren voldoening als ze kunnen bijdragen aan anderen of iets moois maken.

Dagbesteding biedt veel, maar krijgt weinig waardering
Dagbesteding voldoet vaak aan álle voorwaarden voor volwaardige participatie – behalve aan maatschappelijke waardering. Daardoor voelen deelnemers zich minderwaardig. Beschut werk biedt juist wél maatschappelijke erkenning, maar vaak minder veiligheid, inspraak en voldoening. De keuze tussen beide voelt daardoor soms als kiezen tussen twee kwaden.

Institutionele context bepaalt de ruimte
Levensverhalen verklaren waarom bepaalde voorwaarden belangrijk zijn, maar of daaraan voldaan wordt, hangt af van hoe werkplekken zijn ingericht. In de praktijk voldoen dagbestedingsplekken vaak beter dan beschutte werkplekken aan wat mensen nodig hebben. Belangrijke conclusie is dat er te weinig passende beschutte werkplekken zijn en daarnaast roept het de vraag op: als dagbesteding beter aansluit, moet er nog wel gestreefd worden naar doorstroom naar betaald (beschut) werk? Twee belangrijke bezwaren zijn gebrek aan maatschappelijke waardering van dagbesteding en zolang dagbesteding onbetaald blijft, bestaat er risico op uitbuiting.

Wat zijn de aanbevelingen?

1. Werk vanuit een gelaagd mensbeeld
   Zie mensen niet alleen als economisch productief, maar ook als iemand met een verhaal, behoeften en waarden. Erken hun eigen perspectief op wat ‘meedoen’ betekent.
2. Recht op betekenisvol werk
   Een mensenrechtenbenadering zoals waar de VN voor pleit, vraagt om het erkennen van het recht op betekenisvol werk, ook als dat niet binnen de kaders van regulier of zelfs beschut betaald werk valt. Dit betekent dat de definitie van werk moet worden opgerekt, zodat ook dagbesteding als volwaardige bijdrage kan worden erkend.
3. Zorg voor voldoende goede beschutte werkplekken
   Er zijn te weinig beschutte plekken die voldoen aan de voorwaarden voor volwaardige participatie: erkenning, inspraak, zingeving en bestaanszekerheid.
4. Voorkom uitbuiting in dagbesteding
   Verschillende professionals spraken het vermoeden uit dat gemeenten, werkgevers en zorgorganisaties soms perverse financiële prikkels hebben om iemand in dagbesteding te houden. Om uitbuiting van deelnemers aan dagbesteding tegen te gaan, is het essentieel dat er duidelijke regels komen die voorschrijven wanneer een salaris vereist is. Het gebrek aan expertise bij gemeenten, in combinatie met financiële prikkels om te besparen op begeleiding of loonkostensubsidie, kan ertoe leiden dat mensen op plekken terechtkomen waar zij ten onrechte niet betaald worden of op andere manieren niet tot hun recht komen. Daarom pleiten wij voor structurele investeringen in sociale ontwikkelbedrijven.
5. Herwaardeer dagbesteding en kies een beter woord
   Er zijn alternatieve termen in omloop, zoals betekenisvol werk, waardevol werk, of activerend werk. Maar dit wekt de suggestie dat er ook betekenisloos werk is of waardeloos werk. Wij pleiten daarom voor het landelijk invoeren van één duidelijke en positieve term die niet stigmatiserend is: werk.
6. Laat betaald werk echt lonen
   Voorkom dat mensen er financieel op achteruitgaan als ze overstappen van uitkering naar werk. Verklein het risico op terugval in armoede.
7. Creëer ruimte voor gesprek over moeilijke keuzes
   Er wordt aangeraden aan deelnemers en begeleiders om de keuze te bekijken vanuit het levensverhaal en de vier voorwaarden voor volwaardige arbeidsparticipatie: biedt het een goed inkomen, voel ik me er thuis, heb ik inspraak, en kan ik bijdragen aan de samenleving? Om het gesprek hierover te ondersteunen, hebben wij het ‘Werkwaarden Dilemmaspel’ ontwikkeld. Mail naar s.wouters@uvh.nl voor meer informatie over het spel.

Wat kun je ermee in de praktijk?

Gebruik deze inzichten bij het vormgeven van werk- en participatietrajecten. Kijk verder dan ‘werk is beter dan dagbesteding’. Vraag je af: biedt deze plek erkenning, inspraak, voldoening én bestaanszekerheid? Sluit begeleiding aan op het levensverhaal en tempo van de deelnemer. Investeer in werkplekken binnen bestaande dagbestedingsorganisaties, en zorg dat ‘gewoon meedoen’ mogelijk is zonder overvraging of stigma.

Voor wie is het relevant?

De publicatie is interessant voor iedereen die betrokken is bij arbeidsparticipatie, re-integratie of beschut werk in het sociaal domein. De rapportage biedt diepgaand inzicht in wat mensen zelf belangrijk vinden – en waarom dat ertoe doet.