Vertrouwen werkt: wat het Nijmeegse bijstandsexperiment ons leert over autonomie in de bijstand

Een streng regime in de bijstand is niet per se effectiever dan een aanpak gebaseerd op vertrouwen en autonomie. Dat is de kern van dit proefschrift van János Betkó (Radboud Universiteit). Aanleiding voor het onderzoek was een social experiment (sociaal experiment) in de gemeente Nijmegen tussen 2017 en 2020. Het doel was om de effecten van een alternatieve, minder voorwaardelijke bijstand te meten op het welzijn van inwoners. De focus lag hierbij niet op uitstroom naar werk, maar op gezondheid, vertrouwen en maatschappelijke participatie.

De alternatieve aanpak, met meer autonomie en vertrouwen, leidt niet tot slechtere resultaten dan het reguliere, controlerende beleid. Een streng beleid is dus geen vanzelfsprekendheid, maar eerder een ideologische keuze. De belangrijkste conclusies uit het onderzoek zijn:

• Een aanpak gebaseerd op vertrouwen kan het politiek vertrouwen op lokaal niveau vergroten.
• Vooral de meer kwetsbare groepen (zoals mensen met een migratieachtergrond of een praktisch opleidingsniveau) hebben baat bij de alternatieve, onvoorwaardelijke aanpak.
• Deze kwetsbare groepen waren juist ondervertegenwoordigd in het experiment. De onderzoeker stelt dat de positieve effecten waarschijnlijk groter zouden zijn als de aanpak over de hele bijstandspopulatie zou worden uitgerold.

Wat kun je ermee in de praktijk?

Het proefschrift dient als onderbouwing en inspiratie voor beleid. Het levert bewijs dat een meer humane en op vertrouwen gebaseerde uitvoering van de bijstand een reëel alternatief is. Je kunt de inzichten gebruiken om te experimenteren met dienstverlening die meer uitgaat van autonomie voor de inwoner. Het onderzoek biedt ook concrete lessen voor het opzetten van toekomstige experimenten in het sociaal domein.

Voor wie is het relevant?

Dit onderzoek is primair relevant voor beleidsmedewerkers Werk en Inkomen (Participatiewet) bij gemeenten en op nationaal niveau. Het biedt ook belangrijke inzichten voor uitvoerende professionals, zoals klantmanagers, die willen zien wat de effecten zijn van een aanpak gebaseerd op vertrouwen.