Rijk aan gedragsinzichten 2023

Dit rapport is een gezamenlijke uitgave van alle ministeries, waarin een indruk wordt gegeven van de uitgevoerde gedragsprojecten in de periode 2021-2023. In de rapportage wordt duidelijk gemaakt wat de meerwaarde is van het toepassen van gedragsinzichten door de overheid.

Het is de missie van de Rijksoverheid om te werken aan een rechtvaardige, ondernemende en duurzame samenleving. Toch komen burgers en bedrijven soms in de knel door beleid, wet- en regelgeving. Dat gebeurt zelfs wanneer zij zich aan de regels willen houden en ze daar ook de benodigde basisvaardigheden voor hebben. De oorzaak is dan vaak te zoeken bij onrealistische aannames over menselijk gedrag tijdens de beleidsontwikkeling. Daarom is het goed uit te gaan van het doenvermogen van mensen.

‘Doenlijker’ beleid

Doenvermogen gaan niet over vaardigheden als kunnen lezen en schrijven, maar over in actie komen, een plan maken en volhouden. Persoonlijke aanleg speelt een rol bij verminderd doenvermogen, maar het vermogen komt ook onder druk te staan als gevolg van stressvolle gebeurtenissen. Wie grote veranderingen doormaakt, moet vaak veel regelen en heeft tegelijkertijd juist extra aandacht en ondersteuning nodig. De gedachte is dat ‘doenlijker’ beleid en uitvoering leiden tot minder fouten en tot betere naleving van regelgeving. Bovendien zullen mensen vaker gebruik gaan maken van bestaande voorzieningen die nu soms onbenut blijven.

Doenlijkheid in kaart brengen

Op diverse momenten kan in kaart gebracht worden of het (voorgenomen) beleid doenlijk is, bijvoorbeeld tijdens de beleidsontwikkeling, beleidsuitvoering of na implementatie van beleid. Dit kan gedaan worden door de doelgroepen te betrekken, onderzoek en ervaringen te raadplegen en beleidsopties te stimuleren of pretesten.

Projecten

In de periode 2021-2023 zijn een aantal nieuwe gedragsprojecten van de overheid uitgevoerd. Dit zijn onder andere:

• Correct en tijdig belastingaangifte doen: helpen bedankjes aan burgers en bedrijven?

Gaan mensen vaker hun belastingaangifte correct indienen als ze vooraf of achteraf een bedankje krijgen? Uit analyses is gebleken dat bedankjes geen effect hebben op de zogeheten belastingcomplance.

• Roodstand aflossen met spaargeld: wat is het effect van voorinvullen en informeren over kosten?

Consumenten verliezen geld als ze sparen en tegelijkertijd roodstaan. De rente die ze moeten betalen is veel hoger dan de rente die ze ontvangen. In een experiment zijn twee interventies getest om te bevorderen dat mensen roodstand aflossen met spaargeld: een aflosbedrag voorinvullen en expliciete informatie geven over kosten. Deze interventies hebben geleid tot betere keuzes, maar nog steeds niet voor iedereen.

• Inkomenswijziging doorgeven aan Toeslagen: hoe gaan meer mensen tijdig voldoen aan hun meldplicht?

Als mensen vanuit een WW-uitkering weer aan het werk gaan en zij een toeslag ontvangen, is het belangrijk dat zij de verandering in hun inkomen op tijd doorgeven aan Dienst Toeslagen. Dit voorkomt terugvorderingen. Waarom voldoen mensen niet aan deze meldplicht? En welke interventies kunnen dit verbeteren? Een aangepaste brief vanuit het UWV en een extra webpagina bij Dienst Toeslagen brachten hier geen significante verandering in.

• Bewust lenen onder studenten: hoe zijn onnodig hoge leenbedragen te voorkomen na toekenning van een aanvullende beurs?

Zijn onnodig hoge leenbedragen onder studenten te voorkomen? Een brief naar studenten met een studielening die een aanvullende beurs hebben gekregen, vergroot de kans dat ze hun lening naar beneden bijstellen.