Opgroeien en opvoeden in armoede

Ongeveer een op de twaalf kinderen groeit op in armoede. Naar aanleiding van de coronacrisis wordt verwacht dat het aantal gezinnen in armoede zal toenemen. Het risico om in een gezin met geldzorgen op te groeien is groter voor kinderen in bijstandsgezinnen, eenoudergezinnen, gezinnen met een migratieachtergrond, vluchtelingengezinnen en gezinnen met laagopgeleide ouders. In deze publicatie gaat het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) dieper in op de gevolgen van armoede op het dagelijks leven en de opvoeding van kinderen. In het tweede deel staat de bestrijding van de gevolgen van armoede centraal en worden bijpassende interventies besproken.

De gevolgen van armoede voor kinderen

Kinderen uit gezinnen met (langdurige) geldzorgen, zijn op verschillende terreinen slechter af dan kinderen uit welvarende gezinnen.  Om te beginnen hebben kinderen en jongeren uit arme gezinnen vaker te maken met sociale uitsluiting. Zij worden uitgesloten van voorzieningen die geld kosten, zoals lidmaatschap van een sportvereniging, schoolexcursie of het vieren van een verjaardag. Dit kan leiden tot sociaal isolement. Daarnaast wonen kinderen die opgroeien in armoede vaker in kwalitatief slechtere woningen. Deze woningen staan voornamelijk in slechtere buurten, waardoor kinderen sneller te maken krijgen met criminaliteit. Ook heeft armoede een slechte invloed op het fysieke en psychische welbevinden van een kind. Toch zijn veel kinderen in gezinnen met geldproblemen wel tevreden over hun thuissituatie. Een goed sociaal netwerk kan hieraan bijdragen.

De gevolgen van armoede voor opvoeden

De kwaliteit van ouder-kind interactie en opvoeding is belangrijk voor de ontwikkeling van een kind. Bij positief opvoeden is de kans groter dat kinderen veilig, gezond en kansrijk opgroeien. Langdurige armoede in een gezin, die samengaat met minder beschermende factoren en risicofactoren, is de kans op ontwikkelingsproblemen van kinderen groter. Risicofactoren zijn onder andere stress, opleiding van ouders, gezondheid en persoonlijkheid van ouders, soort gezin, relatie tussen ouders en buurt waar het gezin leeft. Beschermende factoren zijn bijvoorbeeld karakter van het kind, veerkracht van ouders, sociale netwerk en goede basisvoorziening. Een aantal problemen die voorkomen in deze situatie is een negatief effect op de hersenontwikkeling, minder voorspoedige schoolloopbaan, overgewicht, minder goede hechting tussen ouder en kind en is er vaker sprake van jeugdcriminaliteit. Hierbij speelt de mate waarin ouders hun kinderen stimuleren en ondersteunen een grote rol.

Aanpak armoede op verschillende gebieden

Armoede bestrijden dient op verschillende niveaus te worden gedaan. Er moet zowel aandacht zijn voor individuele als maatschappelijke factoren. Hierbij moet in het armoedebeleid aandacht zijn voor het financieel gebied, de ruimtelijke omgeving, het sociale niveau en vrijwillige burgerinitiatieven rondom armoede. In het beleid moet steun, hulp en interventies opgenomen worden die zich richten op de gevolgen van armoede voor kinderen en ouders. Ook binnen de basisvoorzieningen, zoals kinderopvang en onderwijs, moet bewustwording zijn over de effecten van geldzorgen op kinderen. Hieronder staan een aantal basispunten voor het bestrijden van problemen voor kinderen:

• Versterken van beschermende factoren
• Versterken van een veilige, ondersteunende en stimulerende omgeving
• Zet kinderopvang, onderwijs en welzijnswerk centraal in de interventies
• Het verbeteren van opvoedondersteuning