Uit de duivelskring van armoede

In opdracht van de Tintengroep hebben Radboud Engbersen (Movisie) en Jurriaan Omlo (Bureau Omlo) een onderzoek uitgevoerd naar wat sociaal werkers en medewerkers van kinder- en peuteropvang kunnen betekenen voor personen die in armoede leven of daarin dreigen te belanden. Daarnaast worden er ook vragen beantwoord over hoe professionals op tijd armoede kunnen signaleren, voorkomen en oplossen, ofwel (de negatieve gevolgen van) armoede kunnen verminderen of verzachten en worden er praktische handvatten geboden. Hieronder zullen wij de belangrijkste resultaten en aanbevelingen vanuit het onderzoek toelichten die door alle sociaal werkers en medewerkers van kinder- en peuteropvang ingezet kunnen worden binnen het hulp- en dienstverleningsaanbod. 

Resultaten

Uit het onderzoek komt voort dat mensen aan armoede kunnen ontsnappen of tenminste de negatieve gevolgen van armoede kunnen verminderen of verlichten door middel van het aanreiken van één, enkele of een combinatie van onderscheiden hulp- of kapitaalbronnen. Hiervoor hebben de meeste wel iemand nodig die rust brengt, in staat is om de situaties te stabiliseren en daarna samen met de persoon en/of de gezinsleden weer perspectief in de leven(s) brengt. Sociaal werkers kunnen hierin een belangrijke en beslissende rol spelen. 

Hulp- en kapitaalbronnen

Mentaal kapitaal
Mentaal kapitaal verwijst naar het zelfvertrouwen, de wilskracht en veerkracht van mensen om hun talenten, vaardigheden en beperkingen optimaal te benutten, vooral in situaties van tegenslag zoals armoede.

• Outreachend werken is van belang, omdat mensen in armoede door gevoelens van schaamte, onzekerheid en gebrek aan zelfvertrouwen te laat hulp inschakelen. Welke methode van outreachend werken ingezet wordt, is afhankelijk van de kenmerken en problemen van de doelgroep en de beoogde doelen.
• Motiverende gespreksvoering en oplossingsgericht werken zijn van belang.
• Aandacht voor een gelijkwaardige, betrokken en respectvolle hulpverleningsrelatie is van belang.
• Het is van belang dat doelgroepen onderscheiden worden en de aanpakken op de onderscheiden doelgroepen afgestemd worden. Daarnaast is maatwerk van belang.

Pedagogisch kapitaal
Pedagogisch kapitaal verwijst naar de sterkte van de pedagogische omgeving waarin kinderen opgroeien. 

• Het is van belang om te investeren in de stabiliteit van het gezin, de pedagogische competenties van de ouders en het vermogen van de ouders om (in)formele hulp en ondersteuning te organiseren. Opvoedondersteuning kan een signalerende, informerende en adviserende functie hebben. Daarbij kunnen sociaal werkers sociale en praktische steun bieden.
• Naast het bieden van ondersteuning aan ouders is het van belang om te werken aan het versterken van de rol die de volwassen omgeving van de kinderen buiten de thuissituatie kan spelen rond het opgroeien en opvoeden van kinderen.
• Het is van belang dat kinderen deelnemen aan kindvoorzieningen. Ook kan de peuter- en kinderopvang een preventieve rol spelen en kunnen de medewerkers ouders in kwetsbare posities doorverwijzen naar de juiste hulp. 

Sociaal kapitaal
Het sociaal kapitaal verwijst naar de relaties, contacten en sociale netwerken waarover de personen beschikken.

• Er liggen methodische uitdagingen om het samenleven tussen verschillende groepen te verbeteren. Het is van belang om aandacht te besteden aan inclusie.
• Een adequaat aanbod van vrijwilligerswerk en activiteiten die structuur in de dag brengen is van belang. Vanuit voorzieningen kunnen dagstructurerende activiteiten geboden worden die gericht zijn op meedoen. 

Cultureel kapitaal
Cultureel kapitaal verwijst naar de sociale vaardigheden, soft skills, ‘21e -eeuwse vaardigheden’, communicatieve vaardigheden, sociale etiquette en het opleidingsniveau van een persoon

• Opleidingen voor gezinnen en personen in problematische armoede-situaties zijn diepte-investeringen in cultureel kapitaal. Er moet dan ook op het belang van deze opleidingen gehamerd blijven worden en opleidingen en cursussen moeten aangeboden blijven worden.
• Het is de moeite waard om samenwerkingsrelaties met basisscholen te verstevigen in het kader van het aanbieden van sociaal-culturele activiteiten die de schooldag verlengen en versterken.
• Om te voorkomen dat jeugdigen (12 tot 20 jaar) al op hun leeftijd in perspectief-arme situaties belanden, is het van belang dat zij onder andere ondersteuning ontvangen via schoolmaatschappelijk werk en om schulden te voorkomen en aan te pakken. Ook is het van belang dat problemen op tijd worden gesignaleerd en ze op tijd worden doorverwezen naar de juiste instantie. Simpele preventieve vooraf-interventies door een ervaringsdeskundige of een mentor/docent zijn van belang. 
• Door middel van culturele interventies en interventies op het gebied van sport kan de kwaliteit van het leven van personen in kwetsbare situaties toenemen. 

Economisch kapitaal
Economisch kapitaal verwijst naar de arbeidsmarktpositie, het vermogen en de baanzekerheid van de persoon.

• Vooral mensen zonder een betaalde baan en mensen zonder startkwalificatie lopen de kans om in situaties van armoede te belanden. Door de keiharde arbeidsmarkt, kan kwetsbare burgers geen baanzekerheid geboden worden. Sociaal werkers kunnen deze mensen wel sociale structuren en sociale activiteiten bieden, zodat hun levens weer zin en perspectief krijgen en voorkomen wordt dat deze personen verder weg zakken in situaties van hardnekkige armoede. 
• Er moet aandacht besteed worden aan schuldhulpverlening of dienstverlening. Preventie en vroegsignalering zijn cruciaal. Ook kan er een verbinding worden gelegd met vrijwilligerscircuits.
• Het is van belang om mensen in armoede-situaties op de hoogte te brengen van alle relevante fondsen en regelingen waar zij een beroep op kunnen doen.

Aanbevelingen

• Maak gebruik van de onderscheiden kapitaalvormen door ze te combineren, elkaar te laten verstreken of compenseren.
• Het verbinden van de lijnen van aandacht voor evidence based methodieken en de aandacht voor common factors is van belang. 
• De inzet van ervaringsdeskundigen en het intensiveren en professionaliseren van de inzet van ervaringsdeskundigen is van belang.