Ongewenste mijding van mondzorg

In opdracht van de Directie Zorgverzekeringen van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport hebben ACTA, het Radboudumc en de Hogeschool van Amsterdam een onderzoek uitgevoerd naar de groep volwassen Nederlanders die mondzorg mijden om financiële redenen. In dit rapport wordt een beschrijving gegeven van een definitie van ongewenste mijding van mondzorg, de kenmerken en aantallen van mensen die mondzorg mijden en de kenmerken van deelgroepen. De inzichten verbreden je kennis en kun je inzetten binnen het hulp- en dienstverleningsaanbod. 

Definitie mondzorg

In het rapport wordt een definitie van mondzorg in de context van ongewenste mijding van mondzorg gegeven. De mondzorg wordt ingedeeld in vijf categorieën:

• Zelfzorg (categorie 0): deze categorie gaat over de regelmatige planbare aandacht voor mondhygiëne en -verzorging bij mensen die zich bevinden op alle niveaus van mond(on)gezondheid, waarin klachten aanwezig kunnen zijn. Zelfzorg valt te plannen en heeft betrekking op het vermogen om de gezondheid te bevorderen en ziekten te voorkomen. De kans op een ongezonde mond wordt verhoogd als er sprake is van gebrekkige zelfzorg. 
• Wenselijke mondzorg (categorie 1): deze categorie gaat over planbare zorg die regelmatig wordt uitgevoerd bij mensen die een gezonde mond hebben. Deze zorg heeft als doel om de mondgezondheid te controleren en zelfzorg aan te moedigen bij patiënten die geen klachten hebben. Er worden regelmatig controles uitgevoerd, waardoor de kans op een ongezonde mond kleiner wordt en noodzakelijke zorg wordt voorkomen. 
• Noodzakelijke mondzorg (categorie 2): deze categorie gaat over zorg die wordt uitgevoerd bij beginnende mondziekten om verdere schade te voorkomen. Ook gaat het om onderhoud van noodzakelijke zorg die eerder is uitgevoerd. Bij noodzakelijke mondzorg wordt er tijdig ingegrepen bij ziekteprocessen om de kans op blijvende schade te beperken.
• Urgente mondzorg (categorie 3): deze categorie gaat over zorg die vereist is voor de behandeling van uitgebreide mondziekten. Urgente mondzorg wordt ingezet wanneer er sprake is van dringende en duidelijke klachten van mondziekten die het sociale functioneren, welzijn en welbevinden schaden. 
• Noodzorg (categorie 4): deze categorie gaat over onmiddellijke zorg die vereist is in situaties dat er zonder behandeling levensbedreigende complicaties kunnen optreden. Deze complicaties zijn het gevolg van onbehandelde mondziekten. 

Aan de hand van bovenstaande categorieën wordt de ongewenste mijding van mondzorg als volgt gedefinieerd: ‘Van ongewenste mijding van mondzorg is sprake als mijding van wenselijke en noodzakelijke mondzorg resulteert in de noodzaak voor urgente mondzorg of noodzorg’.  

Patronen mijding (mond)zorg

Mijding van mondzorg wordt toegeschreven aan psychosociale individuele kenmerken van mensen. Ook wordt vervolgzorg gemeden door adviezen voor het starten van een behandeling niet op te volgen of worden vervolgafspraken niet opgevolgd/nagekomen. Mijding van mondzorg hangt vaak samen met sociaaleconomische gezondheidsverschillen, bestaansonzekerheid, een laag inkomen, werkloosheid, chronische ziekte en een combinatie van meerdere aandoeningen die hoge ziektekosten met zich meebrengen. Mijding van mondzorg om financiële redenen komt vaak voor doordat iemand een zorgverzekering heeft zonder of met gedeeltelijke dekking van mondzorgkosten en deze persoon onvoldoende financiële buffer heeft. Angst voor de tandarts, ontevreden zijn over de zorg, moeite met het navigeren in het zorgsysteem en schaamte zijn ook redenen om mondzorg te mijden. Beperkte bereikbaarheid en toegankelijkheid van zorgverleners en zorgpraktijken zijn ook redenen voor mijding van mondzorg.

Kenmerken en profielen

In het rapport wordt een figuur weergegeven waarin de kenmerken en profielen van groepen mensen die mondzorg mijden zijn opgenomen. Jongvolwassenen (18-34 jaar) mijden vaker mondzorg dan anderen. Mijders van mondzorg hebben over het algemeen een kwetsbare sociaal maatschappelijke positie. Onder daklozen en mensen met een niet-westerse migratieachtergrond komt zorgmijding ook relatief vaak voor. Laaggeletterdheid speelt ook een rol. De aanwezigheid van chronische aandoeningen of problemen met de mentale gezondheid zijn een risicofactor. 

Uit een analyse van data uit het SUNN dashboard kwam naar voren dat vrouwen vaker een aanvraag voor noodhulp bij financiering van tandartskosten deden dan mannen. De aanvragers waren vaak tussen de 20-60 jaar, hebben geen inkomstenbron of ontvangen een uitkering en zijn afkomstig uit kleine huishoudens. 

Vindplaatsen mijders van mondzorg

Uit het bronnenonderzoek komen beperkte resultaten voort waaruit blijkt waar mijders van mondzorg zich bevinden en begeven. Formele instellingen, professionele organisaties in het sociale domein en hulpverleners in het sociale domein staan waarschijnlijk in contact met mijders van mondzorg. Denk hierbij aan woningcorporaties, scholen, wijkteams, huisartsen, apothekers et cetera. Ook voedselbanken, noodhulpbureaus, opvanghuizen en charitatieve fondsen staan in contact met de mijders van mondzorg.

Verschillen

Mensen die mondzorg mijden om financiële redenen ervaren een financiële belemmering voor het bezoeken van een mondzorgverlener. Wanneer iemand voldoende financiële middelen heeft, kan er sprake zijn van andere beweegredenen die leiden tot het mijden van mondzorg. Deze mensen kunnen wel mondzorg gebruiken, maar kiezen ervoor om dat niet te doen. Mensen die vanwege geldgebrek geen gebruik kunnen maken van mondzorg, maar wel gebruik willen maken, kunnen niet kiezen. Dit betreft het mijden van kosten van mondzorg.